Uroczystości 159. rocznicy wybuchu powstania styczniowego w Gminie Choroszcz
odbędą się 22 stycznia 2022 roku
i będą miały następujący przebieg:

- o godz. 18.00 odbędzie się Msza Święta w Kościele pw. Św. Jana Chrzciciela i Św. Szczepana Męczennika w Choroszczy; 

- ok. godz. 18.50 – przy Mogile Powstańczej przy ul. Zastawie I w Choroszczy oddamy hołd poległym powstańcom, w tym uczcimy pamięć Ksawerego Markowskiego – dowódcy partii powstańczej w Choroszczy;

- ok. godz. 19.00 – w Miejscu Straceń – „Szubienicy” odbędą się główne uroczystości gminne, związane z 159. rocznicą wybuchu powstania styczniowego. Tu, po krótkim wprowadzeniu historycznym oraz dokonaniu aktu upamiętnienia poległych powstańców – wraz z Apelem Poległych, modlitwą Anioł Pański oraz 159 uderzeniami w Dzwon Wolności – Dzwon Sumienia, w miejscu zostaną złożone kwiaty i wieńce.

Zapraszamy do gminy Choroszcz 22 stycznia br.,
by wspólnie upamiętnić pamięć poległych powstańców styczniowych.

Choroszczańskim obchodom 159. rocznicy wybuchu powstania styczniowego towarzyszyć będzie zewnętrzna wystawa historyczna poświęcona śp. Janowi Adamskiemu – wybitnemu kolekcjonerowi i regionaliście, dzięki którego staraniom w 1984 roku powstała choroszczańska „Szubienica”, a także szereg innych ważnych lokalnie miejsc pamięci narodowej. Wystawa będzie ulokowana na Rynku 11 Listopada w Choroszczy – w jednym z centrów miasteczka, w otwartej przestrzeni, chętnie odwiedzanej zarówno przez mieszkańców, jak i gości.

Rys historyczny utworzenia choroszczańskiej „Szubienicy” oraz sylwetkę postaci śp. Jana Adamskiego przedstawiamy poniżej.

*

"Szubienica" – rys historyczny

Początki upamiętnienia Miejsca Pamięci Narodowej z 1863 roku w Choroszczy, zwanego „Szubienicą”, nierozerwalnie łączą się z osobą Jana Adamskiego i sięgają 1984 roku. W tym miejscu, 11 kwietnia tegoż roku Jan Adamski wraz z ojcem Lucjanem postawili biały brzozowy krzyż. Symboliczna powstańcza mogiła została poświęcona cztery miesiące później, tj. 5 sierpnia przez ks. Piotra Bożyka, proboszcza parafii rzymskokatolickiej w Choroszczy.

Wkrótce, z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy, powstał Społeczny Komitet Upamiętnienia Powstania Styczniowego 1863 roku. Przewodniczącym Komitetu został Adam Bobrowski, jego zastępcą — Jan Adamski, skarbnikiem — Eugenia Popko, zaś sekretarzem — Józef Waczyński. Uwieńczeniem starań Społecznego Komitetu był Pomnik, oficjalnie osłonięty 8 października 1989 roku przez Adama Bobrowskiego, a poświęcony przez ks. proboszcza Piotra Bożyka, z udziałem Kompanii Honorowej Wojska Polskiego. Projekt Pomnika opracował Wojciech Załęski z Supraśla, okolicznościową tablicę poświęconą „Synom poległym tej ziemi” — Jadwiga Szczykowska-Załęska, a w roli wykonawców wystąpili: Mieczysław Hulewicz z Czarnej Wsi Kościelnej i Roman Murawski z Ciechanowca. W następnym roku na skarpie pojawiło się trójdzielne godło powstańcze, a w 1991 roku – marmurowy znicz. Kilkadziesiąt osób udzielało się społecznie przy upamiętnianiu tego szczególnego miejsca. Wśród nich byli między innymi: Kazimierz Piechotko, Józef Poliński, Jacek Romanowski, Jan Nowasza, rodzina Rudnickich (Franciszek, Antoni, Andrzej i Piotr), Janusz Korziński, Marian Werpachowski, Józef Sadkowski, Wojciech Adamski, Edward Chyliński, Szymon Paczyński, Stanisław Popko, Jan Bagieński, Stanisław Zalewski, Aleksander Ambrożewicz, Zbigniew Andruszkiewicz, Piotr Tymiński, Jarosław Tyborowski, Jan Bobrowski, Tomasz Tołwiński, Marek Żmujdzin, rodzina p. Dojlidów oraz Józef i Marek Tołoczko. Aktywny udział wzięli również mieszkańcy Białegostoku: Mirosław Chomicki oraz Waldemar i Leszek Tokarzewscy.

Przy Pomniku dwa razy w roku społeczeństwo Choroszczy i okolic oddaje hołd swoim bohaterom: w styczniu — w kolejną rocznicę wybuchu powstania styczniowego oraz 15 sierpnia — w Święto Wojska Polskiego. Uroczyste obchody miały miejsce w 1991, 1993 oraz w 2013 roku, obchodzonym jako Rok Powstania Styczniowego.

Na przełomie lat 2018/2019, z inicjatywy Burmistrza Choroszczy Roberta Wardzińskiego, choroszczańska „Szubienica” została zrewitalizowana. Oficjalne odsłonięcie i poświęcenie nowego Pomnika miało miejsce 15 sierpnia 2019 roku w Święto Wojska Polskiego. Starania choroszczańskiego samorządu, lokalnych społeczników i organizacji pozarządowych dają nadzieję, że pamięć o bohaterach z 1863 roku będzie trwać wiecznie.

*

Jan Adamski (1941-2021)

Urodził się 17 kwietnia 1941 roku w Choroszczy, jako syn Lucjana i Hieronimy z d. Kranc. Uczył się w miejscowej szkole podstawowej, później uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego nr 3 w Białymstoku. Po maturze  kontynuował naukę w Pomaturalnej Szkole Technicznej w Białymstoku ze specjalnością telewizja, uzyskując kwalifikacje technika technologa telewizji. Życie zawodowe realizował w różnych zakładach pracy, m.in. w Polskich Kolejach Państwowych, Białostockiej Elektrowni, a od 1967 r., przez 32 lata  – jako instruktor w Radiowo-Telewizyjnym Centrum Nadawczym  w Krynicach k. Białegostoku. W życiu prywatnym od 1966 r. był mężem Donaty, ojcem pięciorga dzieci i dziadkiem piętnastu wnucząt.  

Jako rodowity choroszczanin, Jan Adamski od najmłodszych lat był wytrwałym tropicielem materialnych śladów swojej „małej ojczyzny”, przysłowiowym „szperaczem historii”. Przez wiele lat trudnił się naprawą  sprzętu radiowo-telewizyjnego. Wizyty u klientów w gminie Choroszcz i poza jej granicami były okazją do rozmów oraz cennych relacji o udziale mieszkańców Choroszczy i okolic w dziele odzyskiwania niepodległości.

Pan Jan był pasjonatem, wiódł prym w pozyskiwaniu dokumentów i eksponatów o dużej wartości historycznej. Pasja zbieracka Jana Adamskiego, zapoczątkowana w latach 70. XX wieku, skupiła się w pozyskiwaniu militariów, zwłaszcza egzemplarzy broni białej oraz falerystycznych pamiątek takich jak: ordery, medale i odznaczenia. Bogaty zbiór i chęć dzielenia się wiedzą zaowocowały licznymi wystawami i pokazami kolekcjonerskimi, organizowanymi w Choroszczy i regionie. Przykładem zainteresowań śp. Jana Adamskiego mogą być również materiały archiwalne Komendy Lokalnej Polskiej Organizacji Wojskowej, działającej w Choroszczy w latach 1917-1919 czy angielski hełm Antoniego Popko, żołnierza spod Monte Cassino. Jako zapalony regionalista, Jan Adamski posiadał ogromny zbiór archiwaliów, zdjęć i relacji związanych z rodzinną Choroszczą i regionem. Był człowiekiem wielkiego formatu, o szerokich horyzontach i zainteresowaniach, wszechstronnym. Zarejestrowane przez Niego fotografie i filmy dotyczące obiektów historycznych czy wydarzeń dotyczących życia Choroszczy, są wspaniałą kroniką dziejów całej społeczności.

Jan Adamski był społecznikiem z krwi i kości, miłośnikiem rodzinnego miasta i regionu, jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy. W Stowarzyszeniu piastował różnorodne funkcje kierownicze: od kierownika sekcji historycznej, wiceprezesa, aż do prezesa zarządu włącznie. Był licencjonowanym przewodnikiem po Narwiańskim Parku Narodowym i projektantem tras rowerowych na terenie gminy Choroszcz. Wiele wycieczek pieszych, rowerowych i autokarowych, organizowanych przez Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy – to zasługa Pana Jana.

Od dziesiątków lat Jan Adamski dbał o ochronę dziedzictwa narodowego, w tym zabytków sakralnych i nekropolii różnych wyznań. To dzięki jego staraniom już w 1984 roku zainicjowane zostało upamiętnienie wielu miejsc pamięci, związanych z Powstaniem Styczniowym 1863 r., Polską Organizacją Wojskową, I i II Wojną  Światową. Wraz z ojcem Lucjanem 11 kwietnia 1984 r. na miejscu straceń z 1863 roku umieścił biały brzozowy krzyż, a następnie zainicjował utworzenie Społecznego Komitetu Upamiętnienia Powstania Styczniowego 1863 roku w Choroszczy, w którym pełnił funkcję wiceprezesa. Efektem prac komitetu był okazały pomnik, uroczyście odsłonięty i poświęcony 8 października 1989 roku. Jan Adamski zabiegał też o odnowienie Mogiły Powstańczej, zlokalizowanej w Choroszczy na tzw. Wypuście (ul. Zastawie I). Doprowadził do upamiętnienia udziału choroszczan w Polskiej Organizacji Wojskowej, czego efektem było odsłonięcie i poświęcenie okolicznościowej tablicy w kościele parafialnym w Choroszczy w listopadzie 1984 roku oraz powstania Pomnika Polskiej Organizacji Wojskowej na tzw. Birży (na skrzyżowaniu ulic Lipowej i Henryka Sienkiewicza).

Z inicjatywy Jana Adamskiego Rada Miejska w Choroszczy przyjęła uchwały o herbie i fladze Choroszczy oraz pieczęci Rady Miejskiej. Zasługą Jana Adamskiego są organizowane corocznie (22 stycznia) obchody rocznicy wybuchu powstania styczniowego, a 15 sierpnia – obchody Święta Wojska Polskiego. To właśnie Jemu zawdzięczamy odnowienie cmentarza wojennego z 1915 roku na Babiej Górze, rewitalizację cmentarza jeńców wojennych (ul. Żółtkowska) i postawienie krzyża na Placu dr. Zygmunta Brodowicza w miejscu dawnego zboru ewangelickiego. Jan Adamski dbał również o niematerialne ślady z dziejów swego rodzinnego miasta, inicjując i proponując zmiany w nazewnictwie ulic Choroszczy, przyjmowane później przez władze samorządowe.

Pan Jan Adamski był wspaniałym popularyzatorem i niesamowitym gawędziarzem, który swoim krasomówstwem trafiał do każdego słuchacza. Doskonale znał dzieje swego rodzinnego miasta, swojej „małej ojczyzny”, a posiadaną wiedzą dzielił się na licznych spotkaniach, organizowanych przez Miejsko-Gminne Centrum Kultury i Sportu, Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy, instytucje oświatowe (szkoły i przedszkola) oraz inne podmioty. Brał aktywny udział w „Poniedziałkowych spotkaniach z historią” i „Kawiarenkach Historycznych”. Był częstym gościem programów „Choroszcz historycznie” w Twojej Telewizji Regionalnej, wielokrotnie był gościem „Obiektywu” Telewizji Białystok, a jego głos można było usłyszeć w programach historycznych Radia Białystok.

Pan Jan Adamski nigdy nie należał do żadnej partii politycznej, niemniej jednak aktywnie włączył się w proces przemian ustrojowych zapoczątkowanych w 1989 roku. Był współorganizatorem powołania Komitetu Obywatelskiego Miasta i Gminy Choroszcz, aktywnym członkiem jego zarządu. Działalność Komitetu zaowocowała wygraniem wyborów samorządowych w 1990 roku i wybraniem nowych władz gminnych.

Pan Jan był też autorem artykułów dotyczących Choroszczy i powstania styczniowego, publikowanych między innymi w Małych Miastach, sygnowanych przez Collegium Suprasliense oraz w „Polskich tradycjach niepodległościowych Choroszczy i okolic. Bohaterowie sprzed stu lat. Portret zbiorowy”, wydanych przez Fundację Pole Kultury. Jego cenne spostrzeżenia znajdowały odzwierciedlenie w Kramiku Regionalnym „Kuriera Podlaskiego”, prowadzonym przez prof. Adama Czesława Dobrońskiego.

Śp. Jan Adamski aktywnie uczestniczył w wielu konferencjach historycznych i sympozjach, wygłaszając odczyty wsparte relacjami i materialnymi śladami przeszłości. Wystawy kolekcjonerskie Pana Jana wielokrotnie wzbogacały Dni Choroszczy, uroczystości religijno-patriotyczne, konferencje i sympozja naukowe, organizowane w Gminie Choroszcz i regionie. Symbolicznym i materialnym akcentem obchodów w Miejscu Pamięci Narodowej tzw. Szubienicy są rokrocznie udostępniane ze zbiorów Pana Jana: Flaga Powstańcza, Dzwon Wolności i łuska armatnia.

Za swoje zasługi Jan Adamski był wielokrotnie nagradzany i wyróżniany przez władze państwowe i samorządowe. Przed laty był odznaczany m.in. brązową i srebrną odznaką – Wzorowy Żołnierz I i II stopnia, Zasłużony Białostocczyźnie, odznaką Zasłużony Działacz Kultury, Medalem za zasługi dla Turystyki, Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi. Przed laty miejscowe władze samorządowe przyznały mu odznaczenie „Zasłużony dla Choroszczy”. 10 grudnia 2019 r. w siedzibie Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku Jan Adamski otrzymał Honorową Nagrodę „Świadek Historii”.

Jan Adamski zmarł w dniu 13 listopada 2021 roku w wieku 80 lat.

Tekst powstał na podstawie artykułu pt.: „Jan Adamski (1941-2021). In memoriam”, autorstwa Józefa Waczyńskiego („Gazeta w Choroszczy”, nr 194, grudzień 2021 r.).