Narwiański Park Narodowy założony został 14 lipca 1996 roku i obejmuje fragment bagiennej Doliny Górnej Narwi na odcinku od Suraża do Rzędzian. Jego powierzchnia wynosi 6 810,23 ha, zaś powierzchnia otuliny – 15 408 ha. Symbolem parku jest sylwetka błotniaka stawowego, a główny walor przyrodniczy stanowi unikatowy charakter rzeki Narew, która została zakwalifikowana do systemu rzek anastomozujących, ze swoim naturalnym, niezmienionym od 10 000 lat ekosystemem doliny rzeki.

Siedziba administracji Parku, a także niewielki punkt muzealny, znajdują się w pałacyku w Kurowie, położonym w gminie Kobylin-Borzymy.

Od 1985 roku istniał na tym terenie Park Krajobrazowy. Obejmował powierzchnię 22 750 hektarów. O jego walorach przyrodniczych zadecydował unikatowy ekosystem doliny rzecznej, z rzadko spotykanymi zbiorowiskami roślinnymi i faunistycznymi. Narew, jako rzeka anastomozującą, jest osobliwością w skali europejskiej: jej specyfika objawia się tym, że płynie wieloma korytami, tworzącymi skomplikowaną sieć. Jest osobliwością w skali europejskiej i nie bez przyczyny jest zwana polską Amazonią. Rzadziej funkcjonuje określenie „Polska Okawango”, mając na myśli „warkoczowy” układ odnóg rzecznych, którego jedynym odpowiednikiem jest rzeka na południu Afryki.

W skali czasu geologicznego, liczonego w milionach lat, system rzeki Narew jest dość młody i w dalszym ciągu się rozwija. Ten walor zdecydowanie wpływa na atrakcyjność i wartość obszaru NPN.

Bogactwo Parku, prócz anastomozującej rzeki Narew, stanowi także awifauna. Stwierdzono tu występowanie ponad 200 gatunków ptaków, w tym 28 zagrożonych w skali światowej lub europejskiej. Narwiański Park Narodowy wraz z otuliną jest wyznaczony, jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach europejskiej sieci Natura 2000 - PLB200001 – Bagienna Dolina Narwi.

Dolina Narwi to unikatowy w skali europejskiej system rzeczny, z rozlicznymi rozlewiskami, starorzeczami, zakolami i odnogami. NPN znajduje się na terenie dwóch powiatów: wysokomazowieckiego i białostockiego. W skład Parku wchodzą częściowo obszary gmin: Choroszcz, Kobylin-Borzymy, Łapy, Sokoły, Turośń Kościelna, Suraż i Tykocin. Park obejmuje powierzchnię 7350 ha, rozciągającą się od Suraża do Rzędzian.

Rzeźba terenu i zboczy okalających dolinę Narwi ukształtowała się podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Lodowiec zanikał powierzchniowo, nadbudowując wysoczyznę morenową (niewielkie wzniesienie z materiału skalnego), a w obniżeniach podłoża pozostawały bryły martwego lodu. Proces deglacjacji (cofania się lodowca) przebiegał w taki sposób, że na zapleczu ciągów morenowych pozostawały lodowe bloki, tworząc zagłębienia, a następnie przepływowe jeziorzyska. Sieć takich form nizinnych, zagłębionych w stosunku do przyległych terenów wysoczyznowych, mających początkowo własne odpływy w kierunku południowo-zachodnim, uformowała następnie koryto rzeczne z odpływem północnym. Sama dolina rzeki jest głęboko wcięta w wysoczyzny i zabagniona. Wypełniają ją torfy. W obrębie basenów rzeki (miejsc łączenia koryt) występują tzw. grądy, czyli wyniesienia mineralne.

Czym są rzeki anastomozujące? Ich główną cechą jest to, że płyną wieloma korytami. Mają też nieznaczny spadek, a wyspy położone między ich korytami, są wyjątkowo stabilne i długotrwale istniejące. Tego typu rzeki są w świecie nieliczne, a ich zanikanie związane jest z ingerencją człowieka: regulacją i melioracją. Jednak odcinek Narwi od Suraża do Rzędzian zachował wszystkie cechy tego typu rzeki. Anastomozująca Narew płynie wieloma korytami. Niektóre z nich mogą być postrzegane jako koryto główne. Zdarza się, że w swym biegu tracą dużą ilość wody na rzecz koryt podrzędnych i wskutek tego tracą charakter koryta głównego. Występują też zjawiska odwrotne. Dodatkowo, istnieją też koryta nieaktywne, zamierające, porośnięte roślinnością wodną. W niektórych miejscach istnieją rozszerzenia koryt przybierające kształt małych jezior. Wszystkie aktywne koryta Narwi charakteryzuje dość duża głębokość.

Roślinność NPN stanowi unikatowy system zróżnicowanych zbiorowisk, na których kształtowanie wpływ miały zjawiska hydrologiczne i geomorfologiczne doliny Narwi. Odnajdziemy tutaj środowisko wodne, wodno-lądowe, lądowo-bagienne oraz lądowe. Występuje na nich kilkadziesiąt zbiorowisk roślinnych. W obszarze Parku dominują zbiorowiska wielkoturzycowe i szuwarowe. Na obrzeżach i w otulinie porastają zbiorowiska łąkowe, wierzbowe i zarośla olsy. Płynąc po Narwi pychówką, można napotkać rośliny wodne oraz typowe dla starorzeczy: rdestnicę połyskującą, rzęsę wodną, unikalną osokę aloesową i żabiściek pływający, zespół moczarki kanadyjskiej, rogatka sztywnego, wywłócznika kłosowego, okrężnicy bagiennej, żabiścieku pływającego, grzybienia białego i drobnego.

W okolicach głównego nurtu rośnie czermień błotna. W bezpośrednim sąsiedztwie z wodami występuje roślinność szuwarowa (trzcina, pałka itp.). Na odcinku od Suraża do wsi Rzędziany stwierdzono istnienie ponad 50% wszystkich zespołów roślinnych tej grupy, rosnących w Polsce i Europie. Z całą pewnością duże wrażenie robi na turystach morze trzciny pospolitej oraz tataraku. Obecna jest tutaj pałka wąskolistna i szerokolistna, rzepicha, jeżogłówka, kosaciec, turzyca zaostrzona, dziobkowata, pęcherzykowata, sztywna, błotna, okrężnica bagienna, manna fałdowana i jadalna, szuwar trzcinowy, tatarak.

Zbiorowiska leśne i zaroślowe występujące na obszarze NPN, zaliczają się do dwóch typów siedlisk: mokrych i wilgotnych, położonych na obszarach okresowo podtapianych. Do nich należą łęgi topolowo-wierzbowe, wiklina nadrzeczna, ols, łozowisko, bór bagienny. Siedliska świeże i suche to przede wszystkim bór mieszany, nasadzenia sosnowe, młodnik świerkowy, grąd i liczne zarośla śródpolne. W lasach można zobaczyć rzadko spotykane rośliny: czyścica prostego, sasankę łąkową, ciemiężyka biało kwiatowego i dąbrówkę kosmatą. Wreszcie na obszarze bagiennym znajdują się liczne wysepki mineralne, gdzie występuje roślinność kserotermiczna. Do unikalnych gatunków tam występujących należą: przetacznik pagórkowy, tymotka Boehmera i omam wierzbolistny.

Wielkim atutem Parku jest jego ornitofauna, czyli ponad dwieście gatunków ptaków, z czego 154 lęgowych. 31 gatunków tych ptaków jest wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Na obszarze NPN gniazduje też ponad 60% gatunków należących do słodkowodnej ornitofauny Polski. Szczególne walory przyrodnicze, dolina Narwi posiada w okresie wiosennych i jesiennych przelotów ptaków. Wówczas obszar rzeki i jej doliny jest ich miejscem odpoczynku oraz żerowania. Są tutaj także gatunki objęte ścisłą ochroną: grążel żółty, grzybienie białe, kosaciec syberyjski, wielosił błękitny, kukułka krwista, goździk pyszny, rosiczka okrągłolistna, bocian czarny, świstun, bielik, wodniczka. Do gatunków narażonych na wyginięcie należą: rożeniec, kropiatka, zielonka, batalion, dubelt i kulik wielki. Dobre warunki bytowania znalazły tu gatunki, które w innych regionach Polski i Europy zagrożone są wyginięciem: bąk, błotniak łąkowy, wąsatka, wodniczka, sowa błotna oraz wiele innych. Występują tu także ptaki rzadko spotykane: brzęczka, rybitwa czarna, derkacz, podróżniczek, dudek, rycyk, zimorodek i trzciniak. Swoje miejsca mają popularne: czaple, kaczki, dzikie gęsi, błotniak stawowy i żurawie.

Swoisty urok NPN tworzą różne odgłosy zwierzyny i ptactwa. Świat zwierzęcy jest uznawany za niezwykle bogaty. W obszarze Parku żyje około 40 gatunków ssaków. Dobre warunki do rozwoju populacji znalazły tu bobry. W NPN można spotkać ryjówkę aksamitną oraz rzęsorka rzeczka. Popularna jest też norka amerykańska, wydry, łasice i kuny. Żyją sarny oraz dziki. Jednak królem tego terenu jest bez wątpienia łoś.

Wody rzeki Narew są także zasobne w różnorodne gatunki ryb. Spotykamy tu około 20 gatunków, m.in.: szczupaki, sumy, liny, płocie, okonie, słonecznice, wzdręgi, ślizy, cierniki, jazgarze, leszcze oraz coraz rzadziej miętusy. Stwierdzono także występowanie 34 gatunków skorupiaków planktonowych, 4 gatunki bentosowych i 1 gatunek pasożytniczy. Wśród nich kilka niezwykle rzadko występujących w przyrodzie: Daphnia cristata, Oxyurella tenuicaudis i Chydorus Gibbs. Badania ważek wykazały istnienie 24 gatunków, a szczególnie rzadkie są: Epiteca bimaculata, Ophioganphus cecilia oraz Somatochlora flavomaculata. Do tej pory stwierdzono 13 gatunków płazów. Ochroną są objęte: traszka grzebieniasta i zwyczajna, kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, zielona i paskówka, rzekotka drzewna.

Szczególną rolę spełnia Rezerwat „Grobla pod Kurowem”, położony w północno-wschodniej części Parku. W pobliżu płynie rzeczka Kurówka, a niedaleko znajduje się Grobla, która jest pozostałością po wysokim nasypie drogowym, stanowiącym fragment nieczynnej drogi z Białegostoku do Warszawy. Występują tam zbiorowiska roślinne reprezentujące wszystkie stadia szeregu sukcesyjnego, prowadzące od łąk i szuwarów, poprzez łozowisko do olsów. W rzece występują unikalne gatunki roślin: grążel żółty i grzybień biały. Spotkać też można rzadką roślinność nabrzeżną: osokę aloesowatą i łącznia baldaszkowego. We wspomnianym Rezerwacie największą powierzchnię zajmuje ols, łozowisko i szuwar trzcinowy; co ważne, ols jest zachowany w stanie naturalnym. Pod względem ornitologicznym, Rezerwat wchodzi w skład jednego z trzech najbardziej wartościowych obszarów NPN. Wśród licznych tu ptaków, 8 gatunków zagrożonych jest w skali światowej. Znajdują się też siedliska bobrów. Atrakcją turystyczną jest droga piesza prowadząca groblą w kierunku mostu na rzece Kurówce. Po obu stronach rosną potężne wierzby. Na ich częściowo próchniejących pniach wyrastają inne gatunki drzew i krzewów.

Źródło: www.npn.pl